Του Γιάννη Αθανασιάδη
Υπάρχει μια στιγμή, λίγο πριν κοιμηθείς, που οι ειδοποιήσεις σταματούν, οι τίτλοι ειδήσεων ξεθωριάζουν κι ακούγεται μόνο ο παλμός της καρδιάς σου. Εκεί, στο ημίφως, γεννιέται μια απλή, αμήχανη ερώτηση: «Αυτός που είμαι σήμερα, είναι πολίτης ή πελάτης;»
Η διαφορά δεν είναι λεκτική. Είναι βιωματική.
Ο πελάτης καταναλώνει.
Ο πολίτης συμμετέχει.
Ο πελάτης αξιολογείται από το πόσο αγοράζει.
Ο πολίτης αξιολογείται από το πόσο σκέφτεται.
Ο πελάτης θέλει να ικανοποιηθεί άμεσα.
Ο πολίτης θέλει να μην αδικήσει ποτέ.
Μέσα στον καταιγισμό likes, polls και breaking news, οι λέξεις έχουν χάσει το βάρος τους.
Γι’ αυτό αξίζει να γυρίσουμε πίσω, όχι από συντηρητισμό, αλλά από ανάγκη. Σε δύο Έλληνες που δεν θα χρησιμοποιούσαν ποτέ το «πολίτης» ως συνθηματικό – τον Αριστοτέλη και τον Επίκουρο.
Αριστοτέλης: «Πολιτικόν ζῷον» όχι «Ζῷο με ψηφοφόρος »
Για τον Αριστοτέλη, όποιος δεν συμμετέχει στα κοινά δεν είναι ουδέτερος· είναι ιδιώτης. Η λέξη σήμαινε «ιδιωτικός» αλλά και «ανύπαρκτος». Σήμερα θα λέγαμε ghost account.
Ο ιδανικός πολίτης του δεν γεννιέται με κάρτα μέλους· γαλουχείται με τρεις αρετές:
- Φρόνηση: να διαβάζεις πίσω από τα γεγονότα και μπροστά από τις συνέπειές τους.
- Μέση οδός: να αποφεύγεις το θόρυβο των άκρων για να ακούσεις τη σιωπή της λογικής.
- Συλλογικό καλό: να καταλαβαίνεις ότι η ευτυχία σου δεν χωράει σε καλάθι delivery· χωράει σε μια πόλη που δεν αδικεί.
Επίκουρος: Ο Κήπος ως firewall στον πανικό
Μερικές δεκαετίες μετά, ο Επίκουρος ανοίγει μια πύλη σε έναν άλλο δημόσιο χώρο: τον Κήπο. Εκεί, γυναίκες, δούλοι, πλούσιοι και πένητες μοιράζονται το ίδιο κρασί και την ίδια αποστολή: αταραξία.
Η εσωτερική ηρεμία δεν είναι χλιδή· είναι ανθρώπινο δικαίωμα σε εποχές υπερδιέγερσης.
Ο Επίκουρος θα έκανε uninstall από το "ασταμάτητο σκρολαρισμα" (doom-scrolling) και θα προειδοποιούσε:
- Μη φοβάσαι ό,τι δεν μπορείς να ελέγξεις (θεούς, πολέμους, αλγόριθμους).
- Μάθε τι είναι οι «κενές επιθυμίες» – αυτές που σε γεμίζουν μόνο ως περιεχόμενο, όχι ως ζωή.
- Η πολυτέλεια δεν είναι να έχεις πολλά, αλλά να μη σου λείπει τίποτα.
Πολίτης – ήσυχος επαναστάτης με Wi-Fi
Τι γίνεται όταν φέρνεις τον Αριστοτέλη και τον Επίκουρο στο ίδιο τραπέζι; Γεννιέται ο πολίτης που:
- Σκέφτεται πριν μοιραστεί.
- Συμμετέχει χωρίς να φωνάζει.
- Καταναλώνει λιγότερα, αλλά πιο ουσιαστικά.
- Δεν ψάχνει σωτήρα, γιατί έχει καταργήσει τον ρόλο του θεατή.
Δεν χρειάζεται πλακάτ.
Η αντίσταση γίνεται στο καθημερινό:
- Να πεις «όχι» σε μια αγορά που δεν χρειάζεσαι.
- Να πεις «ναι» σε μια τοπική πρωτοβουλία που δεν κάνει ρεκλάμες.
- Να διαβάσεις πριν απαντήσεις. Να ακούσεις πριν κρίνεις.
Η Ελλάδα ως εργαστήριο – όχι ως μουσείο
Από την Πνύκα όπου ο πολίτης μιλούσε και κρινόταν, μέχρι τον Κήπο που δίδασκε την τέχνη του «αρκετά», η παράδοσή μας δεν είναι "σεντούκι", είναι εργαλείο.
Σε έναν κόσμο που παράγει δεδομένα αλλά όχι σοφία, το να είσαι ήρεμος, ευγενικός και σκεπτόμενος πολίτης δεν είναι ρομαντισμός· είναι καθαρή πράξη αυτοάμυνας.
Η πιο δύσκολη επανάσταση
Οι επαναστάσεις του 21ου αιώνα δεν θα έχουν soundtrack. Θα έχουν σιωπή. Τη σιωπή που προηγείται της σκέψης. Τη σκέψη που προηγείται της πράξης.
Αν σήμερα νιώθεις ότι το timeline σου είναι πιο φορτισμένο από τη ζωή σου, ίσως ήρθε η ώρα να γίνεις αυτός ο ήσυχος επαναστάτης:
- με λίγους, αληθινούς φίλους,
- με λόγο που δεν χρειάζεται κεφαλαία,
- με χρόνο που δεν καταναλώνεται, αλλά βιώνεται.
Αυτός είναι ο νέος πολίτης.
Κι αν συναντηθούμε στο δρόμο, ας μην τον αναγνωρίσουμε από τη φωνή.
Ας τον αναγνωρίσουμε από την επαναστατική "ησυχία" που φέρνει μαζί του.
Από την βιωματική του στάση.
